Er meðvirkni aumingjaskapur?

Hugtakið meðvirkni (e. codependency) kemur upprunalega frá hugmyndum sem tengjast alkahólisma og þeirri umbreytingu sem varð á lífi alkahólista með hjálp AA samtakanna. Þessar hugmyndir má rekja 80 ár aftur í tímann en orðið „meðvirkni“ kemur þó fyrst almennilega fram í kringum 1980. Það er því ekki að undra að það fyrsta sem flestum dettur í hug þegar talað er um meðvirkni er maki alkahólista sem lætur ýmislegt yfir sig ganga. Hugmynd um að þar sé á ferðinni undirgefinn og óttasleginn einstaklingur sem reynir hvað hann getur að aðlaga lífi sínu að lífi alkahólistans, hversu skaðlegt sem það er. Ef við tökum þessa staðalmynd enn lengra þá er engin launung að nánast fram á þennan dag hefur þetta hugtak verið fest við konur frekar en karla, konur alkahólista sem láta traðka á sér og virðast ekki hafa bein í nefinu til þess að gera eitthvað í málunum.. að meðvirkni sé hálfgerður aumingjaskapur.

Þessi hugmynd um meðvirkni er lífseig og hefur áhrif á viðhorf fólks þegar rætt er um hið alvarlega ástand sem meðvirkni í raun og veru er. Meðvirkni er mjög alvarlegt vandamál og snertir verulegan fjölda fólks, hefur jafn mikið með konur og karla að gera og þarf ekkert endilega að tengjast alkahólisma, þó það geri það vissulega líka.

„Meðvirkni er mjög alvarlegt vandamál og snertir verulegan fjölda fólks, hefur jafn mikið með konur og karla að gera og þarf ekkert endilega að tengjast alkahólisma, þó það geri það vissulega líka.“

Meðvirkni verður til í uppvextinum, að langmestu leiti fyrir unglingsaldur. Hún þróast út frá þeim skilaboðum sem við fáum þegar við erum að mótast, skilaboðum sem koma í gegnum samskipti við þá aðila sem koma að miklu leiti að uppvexti okkar. Þetta geta verið foreldrar, systkini, afar, ömmur, kennarar, skólafélagar, barnapíur og svo framvegis. Innra með okkur mótast hugmynd um lífið og okkur sjálf út frá því hvaða skilaboð koma frá þeim sem standa okkur næst í uppeldinu. Ef þessi skilaboð eru virðingafull, kærleiksrík og nærandi, þá eru auknar líkur á því að við komum með sterkari sjálfsvirðingu út í lífið og getum þar af leiðandi staðið með okkur, sett öðrum heilbrigð mörk og farið úr aðstæðum og samskiptum sem eru skaðleg fyrir okkur. Ef skilaboðin eru hinsvegar þannig að við upplifum að vera vanrækt og/eða beitt ofbeldi, hvort sem ofbeldið er andlegt, líkamlegt, vitsmunalegt eða kynferðislegt, þá hefur það veruleg áhrif á mótun heilbrigðrar sjálfsvirðingar og sjálfstrausts. Varnarviðbrögðin sem við þróum við slíkar aðstæður halda áfram að fylgja okkur í lífinu og leiða til vandamála í nánum samskiptum og samböndum þegar við erum orðin fullorðin.

Mörgum þykir óþægilegt að ræða þessa hlið mála, að ræða um uppalendur og þann möguleika að þeir hafi ekki staðið sig sem best í sínu hlutverki. Öðrum þykir það beinlínis ábyrgðarleysi að benda á uppvöxtinn sem orsök vandamála, að það sé bara hver sinnar gæfusmiður og það eigi ekki að vera að kenna öðrum um. Þá eru enn aðrir sem eru sárir og reiðir gagnvart uppalendum sínum og er mjög tilbúnir að segja frá neikvæðum skoðunum sínum á þeim. Öll eru þessi og fleiri sjónarmið skiljanleg og mikilvægt að ræða þau. Það breytir því þó ekki að á endanum er mikilvægast að hafa að leiðarljósi þegar unnið er með meðvirkni, að það er ekki verið að leita að sökudólgum. Uppeldið hefur verið mjög mismunandi hjá hverjum og einum og góð regla að ganga út frá því að flest allir sem komu að uppvextinum hafi gert sitt besta, miðað við getuna hverju sinni. Það er hinsvegar mikilvægt að horfast í augu við staðreyndir, hverjar aðstæðurnar voru í uppvextinum og hvaða áhrif þær gætu hafa haft á okkar líf. Þá fyrst getum við farið að lagfæra það sem veldur okkur erfiðleikum vegna meðvirkra einkenna á fullorðinsárum.

Pia Mellody er sérfræðingur á sviðið meðvirkni og þróaði módel sem varpar betur ljósi á hvaða þættir það eru sem leiða til meðvirkni og hverjar afleiðingarnar eru. Módelið er mjög hagnýtt þegar kemur að því að þekkja einkenni og orsakir meðvirkni auk þess sem það er mikilvæg vitneskja til þess að takast á við vandann, fyrir þá sem það vilja. Þetta módel er til dæmis notað sem grunnur að meðferðarstarfi hjá hinni virtu meðferðarstofnun, The Meadows, í Bandaríkjunum.

Höfundar greinarinnar eru Berglind Magnúsdóttir og Valdimar Þór Svavarsson ráðgjafar hjá Fyrsta skrefinu og sérfræðingar í áfalla- og uppeldisfræðum Piu Mellody.

Skoða heimasíðu Fyrsta skrefsins